Platinotype Baskı Tekniği

Fotoğrafın ilk bulunduğu yıllarda kullanılmaya başlanılan platinotype tekniğinde herhangi bir uygun kalitedeki kağıt üzerine fotoğraflarınızı basmanız olanaklı. Platinotype tekniği bütün alternatif baskı tekniklerinin en önemlisi, en çok bilinen ve kullanılan tipidir. Bu tip baskılar çok dayanıklıdır, baskı yapılan kağıt özelliklerini kaybedinceye kadar fotoğraf baskınız çok uzun bir süre boyunca değişmeden kalacaktır. Bu açıdan önemli fotoğrafların çok uzun süreler boyunca değişmeden saklanmasında kullanılabilir. Bu tip baskı yapılmış fotoğraflar, ilk bakışta modern gümüş tuzlu baskılara benzer biçimde siyah-beyaz görünür. Daha yakından incelendiğinde rengin mavi yada kahverengiye kaydığını, görüntünün bir tabaka halinde değil, kağıdın lifleri arasına girdiğini, kağıdın küçük pürüzlü yüzeyi üzerinde gümüş baskılara göre çok daha küçük grenler halinde olduğunu görürsünüz. Bu özellikler fotoğraf baskısının görüntü kalitesini de artırarak daha etkileyici olmasını sağlayacaktır. Böylece manzara fotoğrafları daha etkileyici, portre fotoğrafları daha canlı görünecektir, bunun yanında baskının yüzlerce yıl değişmeden kalacağını eklersek platinotype tekniği diğer geleneksel yöntemlere göre çok üstündür. (1, 2)

Kısa Bir Tarih
Platin tuzlarının ışığa hassas olduklarını ilk olarak İngiliz kimyacı Sir John Herschel 1832 yılında keşfetmişti. Bu özelliği fotoğraf baskısı sırasında kullanma yöntemini yani “platinotype” yöntemini ise 1873 yılında yine bir İngiliz olan William Willis buldu. 1880'li yıllarda bu yöntem için gerekli kimyasal malzemelerin ticari olarak satılmaya başlanmasıyla platinotype fotoğrafçılar arasında yaygın olarak kullanılmaya başlandı. Bu dönemde zamanımızda gümüş tuzları içeren kartlarda olduğu gibi platin tuzları emdirilmiş kağıtlar kullanıma hazır olarak satılıyordu. Platin tuzları pahalıydı, bu yüzden 1916 yılında benzer özellikleri olan palladium tuzları da bu yönteme eklendi. Böylece yöntemin adı “platinum-palladium” oldu. (Bu yazıda genel olarak platinotype terimini kullanacağız) Birinci Dünya Savaşı sırasında, dünyaya çoğunlukla Rusya'daki madenlerden çıkarılıp dağıtılan platin tuzlarının zor bulunur ve pahalı hale gelmesiyle ve gümüş tuzları kullanılan fotoğraf kartlarının kullanımının yaygınlaşmaya başlamasıyla 1940'lı yıllardan sonra platin içeren kimyasallar ticari olarak satılmamaya başlandı. Teknolojik yeniliklerin yeni daha kolay yöntemler sunmasıyla unutulan birçok fotoğraf tekniği gibi platinotype yöntemi de son zamanlara kadar neredeyse unutulmuştu. Zamanımızda bazı fotoğrafçıların daha dayanıklı ve güzel görüntüler veren baskı teknikleri kullanmak istemesiyle bu yöntem tekrar popüler olmaya başladı. Gerçekten de bu teknikle basılan fotoğrafın dayanma süresinin şu anki bilgilerle en az bir yüzyıldan fazla olduğuna inanılmaktadır. Bunun bir kanıtı dünyada fotoğrafçılığın ilk yıllarında yaratılan yapıtların çeşitli müzelerde ve sergi salonlarında şu anda bile eski kalitesinde izlenebiliyor olmasıdır. (3, 4, 5)


Platinum-palladyum yönteminin kullanımı için bazı önemli noktaları burada anlatmak karar vermenizde yararlı olacaktır. İlk olarak bu yöntemle sadece siyah-beyaz veya kullandığınız yöntemdeki farklılıklara göre kahverengi veya mayiye kayan renklerde baskı elde edersiniz. İkinci olarak platinotype bir kontakt baskı yöntemidir, yani banyo yapılmış siyah-beyaz negatif filmi solusyon emdirilmiş kağıdın üstüne koyarsınız ve kullanacağınız ışık kaynağına tutarsınız. Böyle olunca elde ettiğiniz fotoğraf, negatif filminizin boyutunda olacaktır. Çok kullanılan 35 mm. negatif film ile fotoğrafınız 36x24 mm. boyutlarında olacaktır. Bu boyutlardaki fotoğraflarla sergi açamazsınız ama belki de bir madalyon veya küçük bir çerçeve içine koyacak çok dayanıklı bir fotoğrafınız olur. Daha büyük boyutlu baskılar için ise büyük boy negatif film kullanmanız gereklidir. Bunun için ise geniş format makine kullanmanız gereklidir. Platinum-palladium yöntemini kullanırken, negatif filminizin banyosunu bir stüdyoda yaptırırsanız evde karanlık oda olması gerekmez. Platinotype yönteminde kullanılan çözeltiler ışığa aşırı hassas değildir, bu yüzden elektrik veya gün ışığında çalışabilirsiniz. Baskıda basit olarak içinde asit içermeyen suluboya resim için satılan kalın kağıtları kullanabilirsiniz. Baskı süresi de kullandığınız çözeltilere göre sekiz dakika ile iki saat arasında olacaktır. Baskı sırasında sabırlı olmanız ve belki de günde sadece iki fotoğraf basabilmeyi göze almalısınız. Bunun yanında kartın hazırlanmasında kullanılan kimyasal maddeler zor bulunur ve pahalıdırlar. Bunları düşünerek platinotype yöntemini kullanmaya karar verdiyseniz lütfen yazıyı okumaya devam edin.

Ve Son Olarak Banyo
Bu biçimde kağıdınızın üzerine görüntüyü düşürdükten sonra geliştirici (developer) ve temizleyici (clearer) banyolar yapmalısınız. Bunun için geleneksel gümüş tuzlu kartların banyosu için kullanılan plastik veya başka maddeden yapılmış geniş tepsilerden en az altı tanesine gereksinim vardır. İlk banyo tepsisinde geliştirici görevi gören potasyum oksit veya amonyum nitrat çözeltisi bulunur. Buradaki çözelti hafif sıcak olmalıdır, böylece kimyasal maddelerin etkinliği artacaktır. Burada kağıdınızı bir dakika tutup çıkarmalısınız. Bundan sonra kağıdınızı yarıya kadar oda ısısında normal su ile dolu yan tarafta yerleştirebileceğiniz bir diğer tepsiye almalısınız. Buradan da içinde temizleyici çözelti bulunan sonraki üç tepside banyoya her birinde beşer dakika olmak üzere devam edeceksiniz. İlk tepside solusyonu biraz sallayarak (agitasyon) etkisini artırabilirsiniz. Bu aşamadaki üç tepside bulunan çözelti, EDTA ve sodyum sülfit içerir. Bu banyolar içinde kart üzerindeki platin ve palladyum tuzları temizlenmiş olur. Bu tepsiler içindeki çözeltileri, ilk kullanılan önce olmak üzere her 2-4 baskıda bir yenilemelisiniz. (10)

En son olarak da kağıdınızı biraz yatay durumdaki bir tepsi içinde temiz çeşme suyu ile yıkayarak işlemleri bitireceksiniz. Evet işte kuruduktan sonra platinotype baskınız hazır olacaktır. Bu baskıyı isterseniz etrafından biraz keserek bir çerçeve içine koyar ve sergilemeye başlayabilirsiniz.